Si të instalojmë (thuajse) gjithçka

Hapi i parë varet nga ajo nëse po instaloni një disk SATA apo IDE. Në rast se po instaloni një disk SATA si disk të dytë, ndiqni kabllon e të dhënave nga disku aktual (duke supozuar që edhe ai është SATA), deri te skaji tjetër. Shihni nëse ka portë SATA të papërdorur afër në kartën mëmë, ose në një kartë përshtatëse (interface card, nëse termi në anglisht do t’ju ndihmonte) të mundshme. Nëse nuk mund të gjeni një të tillë, shihni dokumentacionin e kompjuterit.
Në rast se po shtoni një disk IDE si një disk të dytë, ju mund ta lidhni atë te i njëjti kabllo të dhënash, si disku primar IDE, ose së bashku me një disk optik IDE. Kërkoni për ndonjë lidhës të tretë të lirë, në mes të kabllos që lidh diskun IDE aktual në dërrasën mëmë. Vini re se disa kompjutera të vjetër përdorin kabllo IDE me 40 dalje, jo atë që kërkojnë disqet aktualë me 80 dalje. (Lloji me 80 dalje ka tela shumë më të hollë). Kabllot me 80 dalje mund të përdoren edhe për kompjutera më të vjetër (të dyja llojet përdorin të njëjtin lidhës me 40 dalje), si rrjedhim ju mund të ndërroni një kabllo me 40 dalje me atë me 80 dalje, nëse është e nevojshme.
Pas kësaj, mendoni për lidhjen e kabllos së ushqimit. Nëse aktualisht keni të instaluar një disk SATA, ndiqni kabllon e tij të ushqimit (më i gjeri nga dy lidhësit) për të parë nëse ka portë ushqimi të papërdorur në të njëjtin lidhës. Nëse ka, rezervojeni portën për diskun tuaj të ri. Nëse ajo nuk e arrin vendin bosh në disk, shihni për përshtatës për zgjatje.
Disa disqe SATA kanë suport edhe për lidhësit e vjetër të ushqimit, me 4 dalje, Molex, duke ju lejuar që të përdorni lidhës Molex ose SATA. Nëse ka, shihni për një kokë të lirë të llojit Molex. Akoma nuk përshtatet? Atëherë do t’ju nevojitet një përshtatës, si një përshtatës Molex-në-SATA (disa komplete kanë të tillë), ose një përshtatës Y, që e ndan një kokë në dy. Disqet IDE janë më të thjeshtë: Ata gjithmonë përdorin lidhësit e llojit Molex. Ju duhet vetëm një kokë e lire e llojit Molex (ose një ndarës Y).

Montoni diskun

Kur instaloni disqe SATA, konfigurimet e urave lidhëse (jumper) zakonisht nuk përbëjnë problem. Kjo nuk është e vërtetë për IDE, ku një urë tregon nëse një disk është primar (master) apo sekondar (slave). Kontrolloni dokumentacionin e diskut për konfigurimin përkatës. Nëse kompjuteri juaj ka vetëm një disk të ngurtë IDE, përgjithësisht ai vendoset në “master.” Duke supozuar se keni lidhur një disk tjetër IDE në kabllo, disku i ri duhet të vendoset në “slave”. (Më vonë, nëse e hiqni diskun origjinal të butimit dhe ktheni diskun e ri në disk butimi, do t’ju duhet të ndryshoni urën (jumper) në “master” dhe ta lidhni diskun te fundi i kabllos). Një mundësi tjetër: Lidhini të dy disqet IDE te konfigurimi Cable Select (CSEL) i urës (jumper), me një kabllo me 80 dalje. Kompjuteri do të përcaktojë statusin master/slave sipas vendosjes së disqeve në kabllo (“master” në fund, “slave” në mes).
Pas kësaj, këqyrni diskun e ngurtë aktual për të parë nëse shinat e montimit janë lidhur në anët e tij. Nëse po, vidhosni diskun e ri në shina (shihni brenda kutisë për vidat), pastaj rrëshqisni diskun në vendin e vet. Përndryshe, vidhoseni direkt në vendin përkatës. Katër vida janë të mjaftueshme. Zakonisht, ana e etiketës është e drejtuar lart, duke imituar diskun e butimit.
Lidhni njërën anë të kabllos së të dhënave SATA (të cilin e keni bërë gati tashmë) në një portë SATA në kartën mëmë ose në kartën përshtatëse, dhe anën tjetër në disk. Kabllot e të dhënave IDE, gjithashtu të bëra gati, zakonisht kanë një shirit të kuq me shënimin “pin 1” në disk.
Pas kësaj, futni kokën e bllokut të ushqimit (gati edhe ky) që hoqët në hapin 1 në disk, duke përfshirë çdo zgjatues ose përshtatës të nevojshëm. Pastaj mbyllni kasën.


Konfiguroni BIOS-in

Më pas butoni në programin e BIOS-it të kompjuterit, për të verifikuar që ai e ka njohur diskun e ri dhe e ka pozicionuar atë në hierarkinë e disqeve. (Kontrolloni ekranin e hapjes së kompjuterit, për të përcaktuar se cili buton të fut në programin e BIOS). Kur jeni futur, kontrolloni gjithashtu që “auto-detect” të jetë zgjedhur për disqet, nëse ekziston si opsion. Nëse programi i BIOS ju lejon të zgjidhni radhën e butimit, jepini prioritet butimi prej disqeve të tjerë diskut që dëshironi. Ky informacion mund të jetë nën Boot Options, Boot Order, ose Boot Sequence.


Particiononi dhe formatoni diskun e ngurtë

Nëse përdorni Windows Vista, klikoni butonin Start, shkruani Gold dhe jepini Enter për të hapur programin Disk Management. Klikoni me të djathtën mbi ikonën që përfaqëson diskun e ngurtë të ri dhe zgjidhni Format. Pastaj specifikoni emrin e volumit, llojin e sistemit të skedimit (mire është që të përdorni NTFS) dhe klikoni OK për të formatuar diskun. (Sasia e kohës që kjo kërkon varet nga kapaciteti i diskut). Pastaj mund të klikoni mbi disk dhe të zgjidhni “Expand...” ose “Shrink...” (Zgjero - Ngushto) për të ndryshuar madhësinë e particionit.
Në XP, hapni Disk Management duke klikuar butonin Start, duke shkuar te Control Panel > Administrative Tools > Computer Management dhe duke zgjedhur Disk Management nga pema në të majtë. Disku juaj i ri duhet të shfaqet me një shirit të zi që tregon se nuk është particionuar. Klikoni me të djathtën mbi shirit dhe zgjidhni New Partition për të hapur asistentin e New Partition. Klikoni Next dhe kontrolloni që të jetë e zgjedhur Primary Partition; klikoni përsëri Next, te ekrani Specify Partition Size (mos e ndryshoni madhësinë e particionit te fusha “Partition size in MB”); dhe klikoni Next për të kaluar te ekrani tjetër, në të cilin duhet të zgjidhet “Assign the following drive letter”. Klikoni përsëri Next (te ekrani Format Partition) dhe sigurohuni që “Format this partition with the following settings” të jetë zgjedhur dhe që lista e varur “File system” të jetë “NTFS”. Klikoni Next për herë të fundit, klikoni Finish dhe formatimi fillon.

INSTALIMI I RAM-IT TË RI


Gjeni RAM-in e përshtatshëm për kompjuterin tuaj

Në plan të parë shikoni dokumentacionin për llojin e RAM-it që modeli i kartës mëmë pranon. Nëse nuk keni një manual të tillë, ose nëse ai nuk e përcakton, mos u shqetësoni: Shumica e shitësve të kompjuterave, ose të aksesorëve të tyre, kanë një bazë të dhënash që ata mund ta kontrollojnë për të përcaktuar llojin e saktë të RAM-it. Thjesht sigurohuni që të keni në dorë emrin e saktë të prodhuesit, emrin e modelit dhe numrin e modelit të kompjuterit tuaj.
Ndoshta do të donit që të shtoni RAM-in duke bërë një çift identik modulesh, në vend që të vendosni një modul të madh (gjithnjë duke supozuar se karta mëmë i ka slotet (foletë) për këtë). Nëse veproni kështu, atëherë mund të përfitoni rritje performance të konfigurimit të kujtesës me dy kanale.

Instalimi i RAM-it

Gjeni slotet (foletë) e RAM-it në kartën mëmë, ulini kapëset plastike që mbajnë modulin ose modulet. Duke e mbajtur modulin nga të dyja anët, shtypni kujtesën e re në vendin e vet (skajet e modulit futen duke u puthitur në slot) dhe ngrini kapëset për ta fiksuar atë.

Testimi i RAM-it të ri

Ndizeni kompjuterin për të verifikuar nëse RAM-i funksionon. Nëse kompjuteri sjell probleme në ndezje, atëherë fikeni, hiqeni nga priza dhe shihni me kujdes nëse RAM-i është vendosur në rregull. Nëse gjithçka shkon mirë, ju mund të shihni sasinë e re të RAM-it të listuar në panelin e System Properties të Windows. (Klikoni dy herë tek ikona e System në Control Panel të Windows XP, ose klikoni System and Maintenance, pastaj System në Windows Vista).

Përsëri tregoni kujdes që ta mbani me dorë bllokun gjatë vendosjes në kasë dhe vrimat e vidave të korrespondojnë me kasën duke filluar të filetoni vidhat. Rivendosni të gjitha fishat në vendet e tyre në dërrasën mëmë duke pasur parasysh që kapësja duhet të shkojë në folenë e vetë dhe nuk duhet që të ushtroni forcë në vendosje pasi ato shkojnë lirshëm në

vendin e tyre.

Kompletimi final

Mbështillini kabllot më ndonjë kapëse, që të mos jenë rrëmujë dhe t’ju lejojnë manovrim sa më të lirë për ndërhyrje të tjera që mund të bëni. Tregohuni të kujdesshëm që kabllot të mos jenë afër nxehtësisë së ftohësit të procesorit.

Ndezja

Gjatë ndërrimit të bllokut të ushqimit mund të keni harruar të vendosni ndonjë komponent në kartën mëmë, përpara se të mbyllni kapakun e kasës sigurohuni që RAM-i, karta grafike ose ndonjë pjesë tjetër të jetë në vendin e vet. Mbyllni kapakun anësor dhe vendoseni kompjuterin në prizë. Nëse gjithçka është bërë siç duhet, e vetmja gjë që duhet të bëni është të provoni kompjuterin tuaj me bllokun e ri të ushqimit.

[justify]
INSTALIMI I KARTËS SË RE GRAFIKE


Zgjidhni kartën e duhur



Përcaktoni se cilën lloj karte pranon karta mëmë në kompjuterin tuaj (ndoshta PCI Express, AGP ose PCI) duke konsultuar dokumentacionin ose burime të tjera në Internet. (Nëse pikat më lart nuk ecin, atëherë do t’ju duhet të shihni slotin e brendshëm të kartës mëmë dhe ta përshtatni atë me diagramet e sloteve të kartave grafike që mund t’i gjeni në Internet). Nëse dëshironi të instaloni karta të shumëfishta (dy ose më tepër), qoftë në konfigurimet Scalable Link Interface (SLI) të nVidia-s, qoftë në ato CrossFire të ATI-t, duhet gjithashtu të siguroheni që karta mëmë të ketë mjaftueshëm slote PCI Express për t’i mbajtur ato, si dhe të jenë të pajtueshme me teknologjinë e duhur. (Shumica e kartave mëmë kanë suport ose për SLI, ose për CrossFire, por jo për të dyja.)
Instaloni kartën



Gjeni slotin (folenë) bosh për kartën grafike në kartën mëmë dhe hiqni pjesën e vogël metalike në fund të kompjuterit, për të hapur vendin për pjesën e prapme të kartës së re. Vendoseni kartën në vendin e vet dhe vendosni edhe vidën në vendin e saj. Nëse po instaloni karta të shumëfishta, përsërisni hapat e mësipërm për çdo kartë që instaloni dhe lidhini ato me kabllon përkatës CrossFire ose SLI.
Hapat përfundimtarë



Mbyllni kompjuterin, ndizeni dhe instaloni drajverat ose softueret e tjera që keni marrë bashkë me kartën(at) e re(ja).




INSTALIMI I NJË DISKU OPTIK TË RI


Kontrolloni lidhjet



Është shumë e zakonshme për disqet optikë që të lidhen te karta mëmë me kabllo SATA. Megjithatë, shumë disqe përdorin akoma ndërfaqen IDE dhe në këtë rast ju duhet të identifikoni kabllot IDE, në të njëjtën mënyrë siç u shpjegua në detaje në Hapin 1 të “Instaloni një disk të ngurtë të ri”. Me shumë mundësi, ju do të shihni një kabllo të veçantë IDE të lidhur te disku optik ose te disku i ngurtë aktual, ku secili lidhet me një portë IDE në kartën mëmë, me një lidhës të papërdorur në mes të çdo kablloje. Ai është lidhësi i lirë ku do të lidhet shkruajtësi i ri DVD; e mira është të përdorë të njëjtin kabllo që është në përdorim nga disku optik ekzistues. (Nëse kablloja IDE që doni të përdorni nuk ka të lidhës të tretë në mes, ju mund ta ndërroni atë me kabllon që ka ardhur me shkruajtësin e ri DVD).

Nëse disku i ngurtë dhe disku optik janë lidhur te i njëjti kabllo IDE, duhet ta lidhni shkruajtësin DVD te ndërfaqja IDE sekondare në kartën mëmë. Për ta bërë këtë, vendosni diskun e ri primar si “master”, fusni njërën anë të kabllos IDE të re te shkruajtësi dhe anën tjetër te porta IDE. (Nëse kjo situatë është e vlefshmepër ju, atëherë kaloni te Hapi 2).

Shumica e disqeve të reja IDE — përfshi edhe shkruajtësit DVD — kërkojnë një kabllo me 80 dalje, e cila përgjithësisht jepet bashkë me diskun. Nëse kompjuteri juaj përdor kabllo me 40 dalje, atëherë duhet ta ndërroni atë.
Rregulloni konfigurimet e jumper



Nëse keni ndërmend ta lidhni shkruajtësin në një kabllo të instaluar, shihni konfigurimet e urës lidhëse (jumper) në panelin e pasmë të diskut optik, ose diskut të ngurtë, që është aktualisht i instaluar në atë kabllo. Nëse ura është vendosur në “master”, lëreni siç është. Nëse është vendosur në “cable select”, kalojeni në “master”.

Kontrolli dhe ndryshimi i konfigurimit në shkruajtësin e ri nuk është i vështirë. Gjeni konfigurimin përkatës te vetë disku ose te manuali. Duhet të përdorni “master”, në rast se disku do të jetë disku i vetëm në kabllo; nëse është lidhur në një lidhës në mes, përdorni “slave”, ndërkohë që disku tjetër do të kalojë në “master.”
Futni diskun



Në pjesën e përparme të kasës së kompjuterit tuaj, hiqni panelin mbi pjesën boshe të diskut që do të përdorni. (Zbërtheni kapakun nga pjesa e brendshme; mund t’ju duhet të hiqni pjesën e përparme të kasës për ta bërë këtë) Hiqni çdo të dalë metalike që mund të ketë bllokuar folenë e diskut. Pastaj rrëshqisni diskun e ri. Në shumicën e kompjuterave të rinj, disku duhet të rrëshqasë në shina, por në disa kasa mund t’ju duhet të vidhosni si fillim drejtueset e shinave në anët e folesë së diskut. Sidoqoftë, mos e shtyni akoma deri në fund folenë e diskut; me folenë e diskut gjysmë të futur, mund ta keni më të lehtë që të lidhni kabllot e folesë së diskut.




Lidhni kabllot e folesësë diskut



Nëse foleja e diskut përdor një lidhje SATA, thjesht lidhni kabllon e të dhënave te disku dhe te një portë e lirë SATA në kartën mëmë, pastaj futni një kabllo ushqimi SATA të lirë.

Për disqet IDE, lidhni kabllon IDE nga prapa diskut. Kablloja është e shënuar, me qëllim që të mos e vendosni përmbys, por përdorni shtypje të njëtrajtshme mbi lidhësin, sepse kapëset e ndërfaqes janë delikate. Pas kësaj, gjeni një spinë ushqimi të lirë me katër dalje që vjen nga blloku i ushqimit i kompjuterit. Ajo shkon në fishën e futjes korresponduese DC në folenë e diskut optik. Edhe ajo është e bllokuar dhe mund të kërkojë pak forcë për ta vendosur.

Lidhja tjetër e vetme që duhet bërë është audioja. Foletë e disqeve optike kanë fisha analoge dhe dixhitale për dalje audio. Fisha analoge përdoret shumë rrallë në ditët e sotme, duke qenë se qarku i zërit i kartës mëmë, ose karta zanore, dekodon çdo rrymë (stream) audio që vjen nga disku nëpërmjet ndërfaqes IDE ose SATA. Por fisha dixhitale mund të jetë praktike nëse keni një kartë zëri të veçantë me një hyrje audio dixhitale. Me një kabllo audio dixhitale (zakonisht jepet bashkë me diskun), ju mund të lidhni diskun direkt te hyrja dixhitale e kartës zanore.

Sapo të jenë lidhur kabllot, siguroni diskun e ri në folenë e tij, me vida ose me mënyra të tjera. Tani mund ta ndizni kompjuterin.